Πώς να σχεδιάσετε ένα Ταξίδι στην Ετεροτοπία

Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία ταιριάζει στις ανάγκες μεγάλης γκάμας ανθρώπων. Μπορεί να το σχεδιάσετε για νέους (σαν ανταλλαγή νέων ) αλλά και για ενήλικες που θα ήθελαν μία αλλαγή στη ζωή τους μετά από χρόνια εργασίας, ή ακόμη κατά τα συντάξιμα χρόνια ! Όπως και μπορείτε να το σχεδιάσετε για μετανάστες, ανθρώπους χωρίς παιδαγωγικό υπόβαθρο, φοιτητές, κλπ.

Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία έχει σχεδιαστεί ως μια εμπειρία που δεν αποκλείει κανέναν, η οποία θα επιδράσει σε αρκετά επίπεδα κάθε ατόμου ανεξάρτητα από την ηλικία και τις προγενέστερες εμπειρίες.

Έτσι, το Ταξίδι μπορεί να έχει νόημα τόσο για νέους ανθρώπους που αναζητούν μία πρώτη εμπειρία κοινοτικής ζωής ή μία έμπνευση για το μέλλον τους, όσο και για ενήλικες που θα ήθελαν να κάνουν ένα βήμα πίσω στην καθημερινότητά τους, να αναπτύξουν νέες δεξιότητες ή να μεταμορφώσουν τον επαγγελματικό τους δρόμο.

Ως σχεδιαστές, θα πρέπει να αποφασίσετε σε ποιους θα προσαρμόσετε το Ταξίδι σας.

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, χρειάζεται να εξερευνήσετε τους κοινωνικούς και παιδαγωγικούς σας σκοπούς και να εκτιμήσετε τις ικανότητες και δεξιότητές σας.

Πιστεύουμε ότι όσο μεγαλύτερη ποικιλία εμπεριέχει η ομάδα, τόσο το καλύτερο. Γι’ αυτό συνήθως αναμιγνύουμε ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών (από 18 έως 60), υποβάθρου, γένους, πεποιθήσεων, φυσικής κατάστασης (με ειδικές ανάγκες/ μη…), κλπ. Αλλά μπορείτε να ενεργήσετε διαφορετικά εάν πιστεύετε ότι θα πετύχετε καλύτερα τους στόχους σας επιλέγοντας ανθρώπους ίδιας γενιάς ή άτομα που μοιράζονται μία κοινή κατάσταση (για παράδειγμα: κατοίκους προαστίων μιας πόλης, μετανάστες, ανέργους…).

Από την οπτική μας, το κίνητρο είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την επιλογή συμμετέχοντα. Συνήθως, αναζητούμε συμμετέχοντες που:

• Θέλουν να ανακαλύψουν εγχειρήματα που εμπνέουν, να βιώσουν την κοινοτική ζωή και έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής;
• ενδιαφέρονται να μοιραστούν την εμπειρία με άλλους αφότου επιστρέψουν;
• είναι διαθέσιμοι για ολόκληρη τη διάρκεια του ταξιδιού και για τις δραστηριότητες που προετοιμάζουν και ακολουθούν το Ταξίδι.

Οι συμμετέχοντες θα πρέπει ακόμη να μιλούν Αγγλικά. Δε χρειάζεται να έχουν ευχέρεια, αλλά θα πρέπει να είναι σε θέση να συναντούν άλλους συμμετέχοντες και συνεργάτες που μιλούν Αγγλικά χωρίς να εποπτεύονται πάντοτε από εκπαιδευτές ή συντονιστές. Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία δεν θεωρείται κατάρτιση για εκμάθηση Αγγλικών, αλλά ανακάλυψη εναλλακτικών τρόπων ζωής και ανάμιξης στην κοινωνία. Φυσικά, θα αναπτύξουν το επίπεδο Αγγλικών τους, και όλοι θα κάνουν το μέγιστο για να τους υποστηρίξουν σε αυτή τη διαδικασία αλλά η χρήση μιας ξένης γλώσσας δεν θα πρέπει να τους παρεμποδίσει από το να αξιοποιήσουν το ταξίδι στο έπακρο.

Εκτός από τους στόχους σας (τί θέλετε να κάνετε), θα πρέπει να εκτιμήσετε τις δυνατότητές σας (τί μπορείτε να κάνετε). Γιατί πιθανόν να υπάρχουν ομάδες στόχου τις οποίες να μην έχετε τις δεξιότητες να υποδεχτείτε και να υποστηρίξετε με κατάλληλο τρόπο, ακόμη και εάν το θέλετε. Δείτε ρεαλιστικά τις δυνάμεις σας, ώστε να μπορείτε να προσφέρετε ψηλής ποιότητας στήριξη στους συμμετέχοντες.

Σχετικά με τον αριθμό των συμμετεχόντων, συστήνουμε να περιορίσετε το μέγεθος της ομάδας σε 30 άτομα κατά μέγιστο, συμπεριλαμβάνοντας τους εκπαιδευτές και συντονιστές. Αλλιώς θα γίνει δύσκολο το να νιώσετε και να λειτουργήσετε σαν ομάδα, να προσφέρετε χώρο για έκφραση σε όλους και να αποφύγετε τη λεγόμενη αδράνεια της ομάδας (inertia ). Αλλά, και πάλι, είναι στο χέρι σας να αποφασίσετε το κατάλληλο μέγεθος της ομάδας, ανάλογα με τους παιδαγωγικούς στόχους, τις υλικοτεχνικές δυνατότητες και ανάλογα με το μέγεθος και τα προσόντα της ομάδας των οργανωτών.

Οι τόποι των ταξιδιών (συνήθως είναι αρκετοί προορισμοί σε κάθε Ταξίδι ) είναι σημείο-κλειδί. Από τη μία οι τόποι οι ίδιοι και από την άλλη η διάθεση των ανθρώπων που ζουν εκεί να υποδεχτούν μια ομάδα και να μοιραστούν το χώρο, το χρόνο και τη γνώση τους, μαζί, θα επηρεάσουν άμεσα τους συμμετέχοντες, με θετικό ή αρνητικό τρόπο. Γι’ αυτό το λόγο, σας συνιστούμε να:

Πριν διαλέξετε ένα μέρος, πηγαίντε και επισκεφτείτε την περιοχή! Κοιτάξτε το τοπίο, νιώστε την τοπική ατμόσφαιρα, προσπαθήστε να αντιληφθείτε το γενικό πλαίσιο συναντώντας τους ντόπιους και όσους δρουν στην περιοχή. Είναι σημαντικό για σας να κατανοήσετε τα τοπικά έθιμα, τον τρόπο ζωής, το οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό υπόβαθρο για να ξέρετε εάν αυτή η περιοχή είναι εύφορη για εσάς να αναπτύξετε το Ταξίδι σας (ή όχι ).

Μπορεί να θέλετε να διαπιστώσετε τί χώρος για κοινωνική οικονομία και ενεργή ιδιότητα του πολίτη υπάρχει στην περιοχή. Έχει δυναμικό η τοπική κοινωνία με χαρακτηριστικά κοινωνικής οικονομίας; Υπάρχει επομένως ένα σύνολο εγχειρημάτων που μπορείτε να επισκεφτείτε εύκολα στη διάρκεια ενός Ταξιδιού; Και εκείνα τα κοινωνικά/ οικολογικά εγχειρήματα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τομέων (ώστε να ποικίλλουν τα εργαστήρια και οι επισκέψεις ) ή ασχολούνται όλα με το ίδιο θέμα/ πεδίο δραστηριότητας (για παράδειγμα αγροτικά );

Εάν πιστεύετε ότι η περιοχή έχει αρκετά πλεονεκτήματα για να οργανώσετε ένα Ταξίδι, ερευνήστε τις ανάγκες και προσδοκίες των ενδεχόμενών σας συνεργατών. Ποιοι είναι οι άνθρωποι που θέλουν να συνεργαστούν μαζί σας; Και μεταξύ αυτών ποιοι θέλουν να υποδεχτούν την ομάδα στον τόπο του εγχειρήματός τους;

Ψάξτε για εγχειρήματα που θα είναι δυνατοί σύμμαχοι, στους οποίους μπορείτε να βασιστείτε, γιατί τα μέλη τους θέλουν πραγματικά να σας υποστηρίξουν. Θα σας εισάγουν στον τόπο που ζουν, και θα σας οδηγήσουν σε μία βαθιά και έντονη εμπειρία.

Συστήνουμε να οργανώσετε τουλάχιστον μία συνάντηση όπου όλοι οι ενδεχόμενοι συνεργάτες θα συναντηθούν και θα αρθρώσουν τα κίνητρα, τις ιδέες και τις ανησυχίες τους, γιατί το Ταξίδι σας είναι ενδιαφέρον για εκείνους και τί θα ήθελαν να προσφέρουν σε εσάς. Έπειτα, κάντε άλλη μία επίσκεψη σε εκείνους με τους οποίους τελικά θα δουλέψετε για να αποσαφηνίσετε τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους, όπως και τις δικές σας. Εάν συμφωνείτε στα “Γιατί“» και “Πώς” θέλετε να συνεργαστείτε, μπορείτε να συνεχίσετε την έρευνά σας για αναζήτηση μέρους που θα στήσετε την κατασκήνωσή σας!

Τέλος, αλλά πολύ σπουδαίο, χρειάζεται να τσεκάρετε εάν το μέρος (τα μέρη ) μπορούν να εξυπηρετήσουν πρακτικά τις ανάγκες της ομάδας. Προτείνουμε να προσέξετε:

• τον διαθέσιμο χώρο : είναι αρκετά μεγάλος σε έκταση ώστε οι συμμετέχοντες να μη νιώθουν στριμωγμένοι σε μικρό μέρος (αλλά έχουν το χώρο που χρειάζονται ώστε να νιώθουν άνετα);
• τη μορφολογία : είναι αρκετά επίπεδος ώστε να στηθούν πολλές σκηνές;
• τη σκιά : υπάρχουν ένα ή αρκετά μέρη με σκιά, ώστε οι συμμετέχοντες να βρίσκουν καταφύγιο όταν ο ήλιος χτυπά δυνατά?
• την ποιότητα του εδάφους: έχει γρασίδι; Δεν θα καλλιεργήσουμε λαχανικά, παρ’ όλ’ αυτά ένα κομμάτι πρασίνου χωρίς πέτρες εκτιμάται συχνά σε κατασκηνώσεις.
• τη διαθεσιμότητα καταφυγίου, σε περίπτωση βροχής ή θύελλας
• εύκολη πρόσβαση σε νερό, γιατί τα ανθρώπινα όντα το χρησιμοποιούν για πολλούς σκοπούς ( πόση, καθάρισμα…)
• πρόσβαση σε ηλεκτρισμό, καθώς οι ηλεκτρονικές μας συσκευές μπορεί να χρειάζονται, πού και πού
• πρόσβαση σε δρόμο: το να είσαι μακριά από κάθε ίχνος πολιτισμού μπορεί να έχει τα πλεονεκτήματά του, αλλά έχετε υπόψιν ότι θα κάνει την υλικοτεχνική οργάνωση πολύ δύσκολη, και οι συμμετέχοντες μπορεί να μην είναι συνηθισμένοι τόσο αποκλεισμένοι από ανθρώπινη δραστηριότητα.

Εάν το μέρος πληρεί τις προδιαγραφές σας, μπορείτε να προχωρήσετε στο επόμενο στάδιο προετοιμασίας του Ταξιδιού σας: σχεδιασμός των διαφόρων βημάτων, διάρκεια, πρόγραμμα δραστηριοτήτων, κλπ.

Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε διεθνές όσο και τοπικό επίπεδο.

Σε κάθε περίπτωση, θα χρειαστεί να δομήσετε γερές συνεργασίες για την υλοποίηση: σε τοπικό επίπεδο, θα χρειαστεί να συμπράξετε με την οργάνωση-εγχείρημα που σας φιλοξενεί, με πρωτοβουλίες προς επίσκεψη, με εξωτερικούς συντονιστές, τοπικούς παραγωγούς, κλπ. Εάν αποφασίσετε να κρατήσετε τη διεθνή διάσταση του Ταξιδιού (το οποίο πραγματικά συνιστούμε), θα συνεργαστείτε με συναδέλφους που θα επιλέξουν, προετοιμάσουν και συνοδέψουν τους συμμετέχοντες΄ θα αποτελούν ενεργό κομμάτι της διαδικασίας σχεδιασμού, πραγματοποίησης και αξιολόγησης του Ταξιδιού. Θα έχετε μια ομάδα που στοχεύει και δουλεύει προς κοινούς σκοπούς και αποτελέσματα.

Η επιλογή των τοπικών συνεργατών θα ήταν καλό να κοιτά πέρα από το χρόνο ζωής του ίδιου του Ταξιδιού: ιδανικά, δεν θα ήταν μόνο προσωρινά μέλη ενός μόνο εγχειρήματος, αλλά άνθρωποι με τους οποίους μπορείτε να χτίσετε και να δημιουργήσετε κάτι στην περιοχή σας μακροπρόθεσμα.

Συχνές συναντήσεις θα χρειαστούν με τους τοπικούς συνεργάτες για να οργανώσετε τις πτυχές της φιλοξενίας και να μάθετε σχετικά με τις υποδομές και το διαθέσιμο εξοπλισμό. Πριν φτάσουν οι συμμετέχοντες, θα πρέπει να έχετε εξοικειωθεί με το πώς δουλεύει η δομή, ποιοί είναι οι ήδη υπάρχοντες κανόνες, πόσο ευέλικτοι είναι αυτοί οι κανόνες, ποιά είναι τα θέματα ασφάλειας κλπ. Νιώστε οικεία με το χρονοδιάγραμμα του συνεργάτη σας και προσαρμοστείτε: υλοποιήστε το Ταξίδι όταν μπορούν να αφιερώσουν την πλήρη προσοχή τους στο πρότζεκτ. Μη διστάσετε να ελέγξετε ό,τι είναι αναγκαίο και να ζητήσετε επεξηγήσεις- είναι καλύτερα να θέτετε ερωτήματα παρά να ανακαλύπτετε πράγματα στη διάρκεια του Ταξιδιού!

Κανονίστε συναντήσεις στα μέρη που θα φιλοξενήσουν τις δραστηριότητες για να αντιληφθείτε καλύτερα τη μορφολογία του τόπου. Επιπλέον επικοινωνία μπορεί να πραγματωθεί με τηλεφωνικές κλήσεις ή διαδικτυακά εργαλεία, αλλά για να εδραιωθεί μία σταθερή συνεργασία βασισμένη σε κοινές στοχεύσεις, πρέπει να επενδύσετε το χρόνο σας σε διά ζώσης συσκέψεις. Συνάδελφοι που πιστεύουν στις αξίες και στους στόχους σας θα είναι πρόθυμοι να σας υποστηρίξουν καθ΄ όλη τη διάρκεια του Ταξιδιού και η στάση τους θα σας απεμπλέκει.

Περιλάβετε τους τοπικούς συναδέλφους στην εποπτεία και αποτίμηση των δράσεων: οργανώστε συχνές συσκέψεις (τουλάχιστον κάθε 2-3 μέρες στη διάρκεια του Ταξιδιού) και συζητήστε πώς νιώθουν με την ομάδα στο χώρο τους, πώς κυλάει η υλικοτεχνική οργάνωση, τί μπορεί να βελτιωθεί, πώς η ομάδα νιώθει το μέρος. Αυτή η συλλογική αντιμετώπιση θα τους κάνει να νιώσουν ότι είναι μέρος της διαδικασίας και ότι οι ανάγκες τους επίσης μετράνε και είναι σεβαστές.

Για να θεμελιώσετε μια αποδοτική διεθνή συνεργασία βασισμένη σε κοινές αξίες και αμοιβαίο σεβασμό, έχετε να ξεπεράσετε ορισμένες δυσκολίες: φυσική απόσταση, παρεξηγήσεις που δημιουργούν οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές, διαμάχες που προκύπτουν από διαφορετικό όγκο εργασίας και μεθόδους εργασίας, κλπ. Για μία ομαλή υλοποίηση, σας προτείνουμε να:

• Φτάσετε σε κοινή κατανόηση λέξεων-κλειδιά και ορολογίας: Σημαίνουν το ίδιο για όλους «η μάθηση», «η συμπερίληψη», «συνεργασία», «υπευθυνότητα» ;
• Γνωρίστε τον τρόπο εργασίας (και μάθησης ) των συναδέλφων σας και τις μεθόδους: Παρακολουθήστε μία κατάρτιση παρέα, συντονίστε μία μικρή εκπαίδευση ή εργαστήριο μαζί, πειραματιστείτε στη δουλειά σε ομάδα και στη διαδικασία λήψης απόφασης σε μικρή κλίμακα.
• Χωρίστε υπευθυνότητες ισομερώς και δίκαια:

Βεβαιωθείτε ότι όλοι είναι συμμετέχοντες ενεργά στη διαδικασία, όχι απλώς επωφελούνται από αυτήν. Διανείμετε τις αρμοδιότητες βασιζόμενοι στην εξειδίκευση των συναδέλφων πρώτα, έπειτα στον όγκο εργασίας που σε κάθε αρμοδιότητα αντιστοιχεί. Θυμηθείτε να ισορροπήσετε την οικονομική ή άλλου τύπου ανταμοιβή αναλόγως με την ευθύνη και τη δουλειά που διεκπεραιώνεται. Φτιάξτε μία γραπτή συμφωνία με τα παραπάνω.

• Μοιραστείτε μεταξύ σας τα πιο εύχρηστα εργαλεία πληροφορικής: Να θυμάστε ότι κάθε οργανισμός έχει διαφορετική διαχείριση και εργαλεία επικοινωνίας, επομένως αποφασίστε μαζί ποιά θα θέλατε να χρησιμοποιήσετε και πώς. Χρησιμοποιήστε χώρους συλλογικής εργασίας για να μοιραστείτε δεδομένα, πληροφορίες, να συγγράψετε και να συν- επεξεργαστείτε, να δημιουργήσετε ένα ημερολόγιο με τα διαδικτυακά ραντεβού.
• Επανεκτιμήστε τις προσδοκίες κάθε συνεργάτη: Σιγουρευτείτε ότι έχετε κοινή πορεία πλεύσης, οι συνάδελφοι έχουν ισχυρά κίνητρα, δεσμεύονται, και εάν χρειαστεί, προθυμοποιούνται να κάνουν θυσίες για να πετύχει το πρότζεκτ τη στόχευσή του.

• Μοιραστείτε πληροφορίες για κάθε τι που επιδρά στο Ταξίδι: Η ειλικρινής και διαφανής επικοινωνία θα σας βοηθήσει να βρείτε λύσεις τις δύσκολες στιγμές. Υποστηρίξτε τους διεθνείς συνεργάτες να αποκτήσουν όλες τις σχετικές πληροφορίες: Προτείνουμε να οργανώσετε μία επίσκεψη προετοιμασίας πριν το Ταξίδι, αλλά εάν αυτό δεν είναι δυνατό, προμηθεύστε τους με ένα «InfoKit», με λεπτομερείς πληροφορίες και οπτικό υλικό (π.χ. φωτογραφίες του μέρους).

• Κάντε από κοινού εποπτεία και αξιολόγηση: Στη διάρκεια του Ταξιδιού, οργανώστε καθημερινές συναντήσεις εάν είναι απαραίτητο, εμπλέξτε τους συνεργάτες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και ζητήστε τη γνώμη τους για τις αλλαγές που σκέφτεστε να εφαρμόσετε με την ομάδα, βασιζόμενοι στην ανατροφοδότηση εκ μέρους των συμμετεχόντων. Εφόσον γνωρίζουν καλύτερα το προφίλ και τις ανάγκες των συμμετεχόντων (τους ), μπορούν να σας βοηθήσουν να βελτιστοποιήσετε τις δραστηριότητες και τα υλικοτεχνικά.
• Να είστε συμπονετικοί και υποστηρικτικοί μεταξύ σας: Μη ξεχνάτε ότι κάθε συνεργάτης κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να επιτύχει την καλύτερη υλοποίηση του Ταξιδιού – σε στιγμές έντασης, σύγκρουσης ή αναστάτωσης θυμηθείτε να είστε υποστηρικτικοί και να τείνει η στάση σας προς λύσεις.

Ο χρόνος είναι θεμέλιος λίθος οποιουδήποτε ταξιδιού΄ θα είναι σπουδαίας σημασίας και στο Ταξίδι σας στην Ετεροτοπία.

Άσχετα με την ομάδα, τα μέρη του πλάνου του Ταξιδιού, παρατηρήσαμε ότι η ομάδα πάντοτε διανύει τα ακόλουθα στάδια:

• Το πρώτο βήμα έχει να κάνει με την ανακάλυψη των άλλων, την προσαρμογή στις νέες συνθήκες διαβίωσης και εξοικείωση με αυτές΄
• Το δεύτερο βήμα είναι συνήθως ένα πιο προβληματικό στάδιο: οι συμμετέχοντες γνωρίζουν τα βασικά στοιχεία του Ταξιδιού (συνθήκες διαβίωσης, ρυθμός, δραστηριότητες…) αλλά κάποιες πλευρές του δεν τους εξυπηρετούν. Γίνονται περισσότερο επικριτικοί, εκφράζουν κάποια δυσφορία ή εύχονται να άλλαζαν ορισμένα στοιχεία σε σχέση με την κοινοτική ζωή, το συντονισμό, το πρόγραμμα, το ρυθμό του Ταξιδιού ή τις συνθήκες διαβίωσης. Εντάσεις μπορεί να αναδυθούν, όπως και κάποια μορφή κόπωσης. Η ομάδα βρίσκεται σε σταυροδρόμι: είτε θα συνεχίσει να προχωρά όπως έως τώρα, χωρίς να αντιμετωπίζει τις ανησυχίες και τις κρίσεις, ή θα μεταμορφωθεί και θα υιοθετήσει νέους κανόνες και κανονισμούς΄
• Το περιεχόμενο του τρίτου και τελευταίου βήματος θα εξαρτηθεί από την απόφαση που λήφθηκε στο προηγούμενο βήμα΄ είναι 2 οι πιθανότητες.

Εάν λήφθηκαν αποφάσεις για να αντιμετωπιστεί η κριτική εκ μέρους των συμμετεχόντων και η ομάδα εφάρμοσε λύσεις, τότε η ομάδα πολύ πιθανά θα κινηθεί παραπέρα: θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και θα εκφράσει το πλήρες δυναμικό της’

Εάν το «καθεστώς» υιοθετήθηκε, οι τάσεις που παρατηρήσατε στο προηγούμενο στάδιο θα καθιερωθούν και η ομάδα θα βιώσει ένα βαθμό στασιμότητας, αναμένοντας το Ταξίδι να φτάσει στο τέλος του.

Η διάρκεια κάθε σταδίου μπορεί να ποικίλλει ελαφρά, αλλά συνήθως κινούνται μεταξύ 5 και 7 ημερών. Σας συνιστούμε να τα λάβετε υπόψιν κατά το σχεδιασμό του Ταξιδιού ώστε να υποστηρίξετε την ομάδα στην πορεία της. Κάνοντας το χρόνο σύμμαχο θα μπορέσετε να προσεγγίσετε τους παιδαγωγικούς σας σκοπούς.

Όποια επιλογή και εάν κάνατε σχετικά με τον αριθμό των βημάτων και των τοποθεσιών, πιστεύουμε ότι ένα Ταξίδι στην Ετεροτοπία οφείλει να έχει διάρκεια τουλάχιστον 15 ημερών για να επιτρέψει στους συμμετέχοντες αλλά και στην όλη ομάδα να εξελιχθεί, να μάθει και να αναπτυχθεί.

Μικρότερης διάρκειας Ταξίδι δεν θα προσφέρει ικανό χρόνο για να πραγματωθεί η μεταμόρφωση. Οι συμμετέχοντες μπορεί να επιλέξουν μια κατάσταση «καθεστηκυία» αντί να δώσουν λύσεις στα θέματα και τις εντάσεις μέσα στην ομάδα- ή προς την οργανώτρια ομάδα-, γνωρίζοντας ότι σύντομα θα επιστρέψουν πίσω.

Ένα μακρύτερο Ταξίδι θα είναι πιο απαιτητικό αλλά πιστεύουμε έχει πολύ μεγαλύτερο δυναμικό γιατί τα άτομα που συμμετέχουν δεν θα μπορέσουν να αντέξουν πολλές μέρες Ταξιδιού χωρίς να εκφράσουν τί τους ενοχλεί και τί θα ήθελαν να αλλάξουν. Θα αναγκαστούν να αρθρώσουν τις ανάγκες τους δυνατά και η ομάδα θα ανταποκριθεί στο σχόλιό τους και θα αναπτυχθεί, αναζητώντας μια νέα ισορροπία, έναν άλλο τρόπο να είναι μαζί (συνήθως αυτή η κρίσιμη στιγμή φτάνει μετά από 6-8 μέρες).

Χάρη στη μακρά διάρκεια του Ταξιδιού, η ομάδα θα έχει ακόμη χρόνο μετά το σταυροδρόμι να πειραματιστεί στο νέο τρόπο οργάνωσης, και να τον αξιολογήσει (συνήθως στο τέλος της δεύτερης εβδομάδας). Το τελικό μέρος του Ταξιδιού θα ξεκινήσει τότε, όταν η ομάδα θα δοκιμάσει έναν τρίτο τρόπο να δρα και να υπάρχει. Θα είναι η ώρα για τους συμμετέχοντες να επιχειρήσουν όσα έμαθαν στη διάρκεια των δύο προηγούμενων σταδίων και να δοκιμάσουν τους εαυτούς τους, τόσο ως ατομικότητες όσο και ως ομάδα.

Γι’ αυτό το λόγο, υποστηρίζουμε 3 εβδομάδων διάρκειας Ταξίδια, και όχι λιγότερο από 15 ημέρες (για να επιτρέψουν 3 βήματα των 5 ημερών, περίπου ).

Καθώς επιλέγετε τα μέρη που θα επισκεφτείτε, ας έχετε υπόψιν τα στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω που η ομάδα θα διατρέξει. Είναι πιθανό να εγκατασταθείτε στο ίδιο μέρος σε όλη τη διάρκεια του Ταξιδιού, όμως συνιστούμε να αλλάζετε την τοποθεσία μετά από κάθε κύριο στάδιο. Αυτή η φυσική κίνηση συμβολικά θα συμπορεύεται με την ανάπτυξη και τη μεταμόρφωση της ομάδας.

Η επιλογή διαφορετικών μερών καλό είναι να λάβει ορισμένους παράγοντες υπόψιν:

• Τους διαθέσιμους πόρους: ποιες είναι οι πρωτοβουλίες που μπορείτε να επισκεφτείτε στην περιοχή; Τί είδους δραστηριότητες μπορείτε να φανταστείτε με καθεμία από αυτές;
• τις ανάγκες της ομάδας: άδραξαν οι συμμετέχοντες την ευκαιρία να γνωριστούν αναμεταξύ τους; Εάν το έκαναν, έχουν επιθυμία να ανακαλύψουν άτομα και εγχειρήματα στον περιβάλλοντα χώρο; Έχει ανάγκη για ξεκούραση η ομάδα, ή αντίθετα οι συμμετέχοντες ανυπομονούν να δραστηριοποιηθούν πιο έντονα;
• τις πρακτικές συνέπειες των αποφάσεών σας. Έχετε στο νου ότι όσο πιο μακρινοί οι προορισμοί, τόσο μακρύτερο το ταξίδι, τόσο λιγότερος ο ωφέλιμος χρόνος και τόσο μεγαλύτερο το οικολογικό σας αποτύπωμα. Άρα, να είστε προσγειωμένοι και αξιοποιήστε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη διαδρομή ώστε να μπορείτε να μειώσετε τη μετακίνηση και να εστιάσετε σε αυτό που θα θέλατε το Ταξίδι σας να αφορά.

Πάρτε ένα χάρτη και σχεδιάστε τη διαδρομή που διαλέξατε για το ιδανικό Ταξίδι. Τώρα μπορείτε να συνομιλήσετε με τους τοπικούς συνεργάτες και να σχεδιάσετε το πρόγραμμα του Ταξιδιού σας συνολικά.

Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία βασίζεται σε μία ολιστική προσέγγιση. Συνδέει κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πτυχές και αποδεικνύει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι αλληλένδετα και χρειάζεται να τα διαχειριστούμε ταυτόχρονα. Το Ταξίδι δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους ως μέρος του οικοσυστήματος και προσφέρει μία οπτική πάνω στο πώς να διαχειριζόμαστε σύνθετα συστήματα.

Σας προτρέπουμε να το σχεδιάσετε με τέτοιο τρόπο ώστε να:

• Υπογραμμίζει την ικανότητα «απλών πολιτών» να διαχειρίζονται με επιτυχία τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν΄
• ενθαρρύνει ανθρώπους να υιοθετούν θετική στάση απέναντι στην αντιξοότητα, δείχνοντας ότι υπάρχουν λύσεις για κάθε πρόβλημα΄
• δίνει στα άτομα εμπιστοσύνη σε αυτό που συμβαίνει, και στην ικανότητα όλων να αναλάβουν δράση και να ενσωματώσουν την αλλαγή που θέλουν για τον εαυτό τους και για την κοινωνία.

Κατά τη γνώμη μας, ένα Ταξίδι στην Ετεροτοπία οφείλει να προσφέρει μία μη- συμβατική προσέγγιση για χειρισμό των θεμάτων της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, της οικολογικής συνείδησης και της ενεργής ιδιότητας του πολίτη.

Συσχετίζοντας τη θεωρία με την πράξη, συνεντεύξεις με κοινωνικούς επιχειρηματίες, πρακτικές δράσεις σε διαφορετικούς τομείς, κοινοτική ζωή και έναν φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής, στόχος είναι να δοθεί στους συμμετέχοντες η ευκαιρία να αναπτύξουν την αυτοπεποίθηση, τις επιχειρηματικές ικανότητες και τις δεξιότητες, όλα, συγχρόνως.

Συναντώντας κοινωνικούς επιχειρηματίες θα μαλακώσουν οι φόβοι σχετικά με την επιχειρηματικότητα, ενώ τους παρέχουν ρεαλιστικές ιδέες για το πώς να προχωρούν όταν αναλαμβάνουν δράση. Εν τω μεταξύ, ζώντας εντός μιας ομάδας/ κοινότητας θα τους ενθαρρύνει να εξερευνήσουν την έννοια της «ευθύνης» και της «αλληλεγγύης» προς άλλους, να εκθέσουν τους εαυτούς τους σε άλλες πραγματικότητες, κουλτούρες και γνώμες. Οι καθημερινοί περιορισμοί στη διάρκεια του ταξιδιού (αναφ. κεφάλαιο 5.1 «Υλικοτεχνικά και Πρακτικές ετοιμασίες» και 5.2 «Οικολογική διαβίωση και οικολογικό αποτύπωμα» ) θα τους βοηθήσουν τελικά να βγουν από την καθημερινή τους ρουτίνα, να ανακαλύψουν οικολογικά ζητήματα και να μετακινηθούν προς έναν πιο βιώσιμο δρόμο ζωής χάρη στην αυξανόμενη επίγνωσή τους και στις πρακτικές δεξιότητες που θα αναπτύξουν.

Πιστεύουμε ότι όσο πιο επιλεκτικό είναι το Ταξίδι, τόσο το καλύτερο. Στόχος της Ετεροτοπίας δεν είναι να επιμορφώσει τους συμμετέχοντες σε βάθος σε ένα μόνο θέμα, αλλά περισσότερο να προσφέρει μία προοπτική στην πελώρια ποικιλία δράσεων με νόημα που συνεισφέρουν σε μία πιο βιώσιμη και δίκαιη κοινωνία. Γι’ αυτό το λόγο, σας προτείνουμε να εξετάσετε διάφορα πλαίσια στη διάρκεια του Ταξιδιού σας (αστικά/ αγροτικά, δυναμικά/ οικονομικά αποθαρρυμένα, κεντρικά/ περιφερικά ) όπως και διάφορους κλάδους/ πεδία/ τομείς δραστηριότητας. Έτσι θα μπορέσετε να δείξετε ότι η βιωσιμότητα μπορεί να σχετίζεται με κάθε είδους περιβάλλον και ανεξάρτητα από τους διαθέσιμους πόρους, όσο άνθρωποι έχουν την διάθεση για αλλαγή, οργανώνονται και προσπαθούν να φτάσουν τους σκοπούς τους και δουν κατάματα μη ικανοποιητικές καταστάσεις.

Το Ταξίδι στην Ετεροτοπία είναι πλήρως βασισμένο στη μεθοδολογία της μη τυπικής εκπαίδευσης. Καθεμία δραστηριότητα εισάγεται κομμένη και ραμμένη για την εν λόγω ομάδα. Αυτό δεν μας εμποδίζει να χρησιμοποιούμε τυπικές πρακτικές- όπως παρουσιάσεις- εάν νιώθουμε ότι αυτό ταιριάζει στον τρέχοντα στόχο. Ως πρόγραμμα μη τυπικής εκπαίδευσης, το Ταξίδι είναι σχεδιασμένο να επιτυγχάνει τους στόχους των μαθητευόμενων, παρέχοντας εργαλεία για να ξεπερνώνται προσωπικές δυσκολίες και τους καθιστά ικανούς να φτάσουν στο πλήρες δυναμικό τους.

Ορίζουμε τη μη τυπική εκπαίδευση με τις παρακάτω αρχές:

• Προσέγγιση με κέντρο το μαθητευόμενο - οι προσωπικοί μαθησιακοί στόχοι είναι στον πυρήνα του προγράμματος: σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε να αναπτύξει τις δεξιότητες, γνώσεις και τεχνογνωσία κάθε συμμετέχοντα αναλόγως με τις στοχεύσεις που βάζουν για τους εαυτούς τους. Οι συντονιστές χρειάζεται να έχουν γνώση του κοινωνικο-πολιτισμικού και παιδαγωγικού υποβάθρου των συμμετεχόντων και πιθανόν ειδικών αναγκών που εμφανίζουν. Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων θα λάβει υπόψιν την τρέχουσα γνώση των συμμετεχόντων, όπως τη γλωσσική ικανότητα, πρακτικές δεξιότητες, προηγούμενη εμπειρία στις θεματικές του έργου κλπ. Η πληροφορία που θα συγκεντρώσετε στη διάρκεια της φάσης προετοιμασίας θα σας επιτρέψει να προσαρμόσετε το πρόγραμμα στους συμμετέχοντές σας και να βάλετε την «προσέγγιση με κέντρο το μαθητευόμενο» σε εφαρμογή.

• Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με βάση τους στόχους – Όλες οι δραστηριότητες θα πρέπει να συνεισφέρουν στο να επιτευχθούν γενικοί και ειδικοί στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος, ενώ επιτυγχάνονται οι προσωπικοί μαθησιακοί στόχοι των συμμετεχόντων. Κάθε δραστηριότητα οφείλει να περιλαμβάνει ένα ξεκάθαρο παιδαγωγικό στόχο. Ενώ σχεδιάζετε το Ταξίδι, μη ξεχνάτε ποια είναι η στόχευσή σας και τί αφορά το Ταξίδι σας στην Ετεροτοπία (αναφ. κεφάλαιο 1:«Τί είναι ένα Ταξίδι στην Ετεροτοπία;» ).

• Συνεχής εποπτεία της παιδαγωγικής προόδου - Συντονιστές και συμμετέχοντες είναι συν-υπεύθυνοι για την εποπτεία της μαθησιακής διαδικασίας΄ θα πρέπει να εκτιμούν την εξέλιξη του εκπαιδευτικού ταξιδιού, με τους αντίστοιχους στόχους μέσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Οι στιγμές εποπτείας θα πρέπει να είναι αρκετά συχνές ώστε η ομάδα να έχει την ευκαιρία αλλαγών στο πρόγραμμα ή στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται, για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που αναδύονται στη διάρκεια του Ταξιδιού. Συνεχόμενη εποπτεία βοηθά να αναγνωρίσετε- σε έγκαιρο χρόνο- τους παράγοντες που κωλύουν τους συμμετέχοντες στη μάθησή τους και καθιστά ικανή την ομάδα να δημιουργήσει καλύτερο παιδαγωγικό περιβάλλον καθοδηγούμενη μέσω αυτών των παραγόντων. (Μπορείτε να διαβάσετε παραπάνω στο θέμα αυτό στο κεφάλαιο 5.6 «Εποπτεία και αξιολόγηση» ).

• Ευέλικτο πρόγραμμα - Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να έχει αρκετή ευελιξία ώστε να καθρεφτίζει τις ανάγκες που εντοπίζετε στη διάρκεια των στιγμών εποπτείας (αναφ. κεφάλαιο 5.3 «Δραστηριότητες/ Χρονοδιάγραμμα» ). Με τις αλλαγές στις δραστηριότητες και τις μεθόδους έχετε σκοπό να δημιουργήσετε καλύτερες συνθήκες για επίτευξη των στόχων.

• Υπεύθυνη μάθηση και οικειοθελής συμμετοχή- Σε ένα πρόγραμμα μη τυπικής εκπαίδευσης, η συμμετοχή των μαθητευομένων είναι εκούσια. Αυτό σημαίνει ότι έχουν προσωπικό λόγο και κίνητρο συμμετοχής και αναλαμβάνουν την ευθύνη της δικής τους μάθησης΄ αντιλαμβάνονται ότι ο βαθμός συμμετοχής και συνεισφοράς τους επηρεάζει την έκβαση του εκπαιδευτικού προγράμματος το ίδιο όπως το κάνει και ο συντονισμός. Γι’ αυτό το λόγο η ποιότητα στην επιλογή και ετοιμασία των συμμετεχόντων είναι κρίσιμη (αναφ. κεφάλαιο 4 « Πώς να προετοιμάσετε και να επιλέξετε τους συμμετέχοντες του Ταξιδιού» ).

• Προσέγγιση με οριζόντιο συντονισμό - Ο ρόλος των συντονιστών είναι να δημιουργούν τις σωστές συνθήκες και να πυροδοτούν θετικές δυναμικές που μπορούν να οδηγούν στα υψηλότερα μαθησιακά αποτελέσματα. Ο ρόλος τους είναι όχι να μοιράζουν γνώση, αλλά να διευκολύνουν τη συν-δημιουργία συλλογικής γνώσης, ξεκινώντας από τους πόρους της ίδιας της ομάδας, συμπληρώνοντάς τους με συνεισφορές από εξωτερικές πηγές. (Μπορείτε να διαβάσετε παραπάνω για τη στρατηγική του συντονισμού στο κεφάλαιο 5.5 « Συντονισμός» ).

Για να κλείσουμε το κεφάλαιο, θέλουμε να επισημάνουμε το γεγονός ότι, για εμάς, η ουσία της μη τυπικής εκπαίδευσης είναι να θέτουμε ό,τι μάθαμε θεωρητικά στην πράξη, και αντιστρόφως - να μαθαίνουμε τα πράγματα κάνοντάς τα και έπειτα να οργανώνουμε τις γνώσεις που κερδίσαμε μέσα στο βίωμα σε ένα δομημένο σύνολο. Η μάθηση θα πρέπει να συμβαίνει μέσα στον κύκλο της εξερεύνησης, της δημιουργίας, της δράσης, της σκέψης και της εφαρμογής.

Ευρεία ποικιλία μεθόδων υπάρχουν για να ταιριάζουν σε διαφορετικούς μαθησιακούς τρόπους και ανάγκες. Όσο εμπλουτίζετε τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις, τόσο περισσότερο επιτρέπετε σε καθένα συμμετέχοντα να ανακαλύψει την αγαπημένη του παιδαγωγική πρακτική και να επωφεληθεί το μέγιστο από το μαθησιακό δυναμικό του Ταξιδιού. Επομένως, τη στιγμή επιλογής δραστηριοτήτων, συνιστούμε να προσέξετε την ισορροπία μεταξύ θεωρίας και πρακτικής.

Με το «θεωρία» δεν εννοούμε σκέτα μαθήματα, αλλά δραστηριότητες που έχουν διάσταση ενημερωτική και αναλυτική. Θεωρητικές δραστηριότητες οφείλουν και πάλι να είναι διαδραστικές και συμμετοχικές. Θα βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να αντιληφθούν το ηθικό, πολιτικό και επιστημονικό πλαίσιο του εγχειρήματος/ της τεχνικής/ της δράσης στην οποία εισάγονται.

Επιπλέον, η εισαγωγή πρακτικών ( χειρωνακτικών) δραστηριοτήτων στο πρόγραμμα θα εξυπηρετήσει να :

• Βελτιωθούν κοινωνικοί δεσμοί και δυναμικές της ομάδας - οι συμμετέχοντες με δυσκολίες στη γλώσσα παρακολουθούν πιο στενά τις πρακτικές δραστηριότητες, μιας και έχουν χαμηλό ρίσκο να νιώσουν αποκλεισμένοι και ενδυναμώνουν τη σχέση τους με τους λοιπούς συμμετέχοντες

• Κρατήσετε ψηλά το βαθμό δέσμευσης – μία πρακτική δραστηριότητα που ακολουθεί μια πιο θεωρητική ανεβάζει το επίπεδο ενέργειας της ομάδας και αποτρέπει την αίσθηση υπερσυσσώρευσης πληροφορίας

• Το κάνει ευκολότερο για τους συμμετέχοντες να παίξουν ενεργό ρόλο - συμμετέχοντες που είναι λιγότερο ομιλητικοί μπορούν να παίρνουν χώρο να συμβάλλουν στη δραστηριότητα

• Διαχειριστείτε τη θεωρία – οι πρακτικές δραστηριότητες βοηθούν την επεξεργασία της πληροφορίας και μπορεί να αναπαριστούν πνευματικές προκλήσεις που οδηγούνται σε επίλυση.

• Μειώσετε τον εκνευρισμό και φέρετε συναίσθημα πλήρωσης – το να φτιάξεις κάτι στέρεο και συμπαγές, η συμμετοχή στην όλη διαδικασία εξαρχής μέχρι τέλους βοηθά τους συμμετέχοντες να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους, να νιώθουν αποτελεσματικοί και να αναπτύξουν την αίσθηση της πρωτοβουλίας΄ οι χειρωνακτικές δραστηριότητες συνεισφέρουν ακόμη στην ψυχική υγεία, την ευεξία και τη διαχείριση του στρες.

Για να ενισχύσετε τη θετική ροή της ενέργειας, μπορείτε να διαφοροποιείτε:

• Τη στάση των συμμετεχόντων΄ εναλλάξτε δραστηριότητες όπου οι συμμετέχοντες κάθονται, στέκονται, κινούνται ή μένουν σταθεροί΄
• Την τοποθεσία: αλλάξτε μαθησιακό περιβάλλον, αλλάζοντας από εσωτερικό σε εξωτερικό χώρο, οργανώνοντας εκπαιδευτική εκδρομή σε νέες τοποθεσίες, κλπ.
• Το μέγεθος των ομάδων εργασίας: κάντε αλλαγές μεταξύ ατομικών καθηκόντων, δουλειάς σε μικρά σχήματα και της ομάδας στο σύνολό της.

Η αποτελεσματικότητα στη μάθηση συνδέεται με το πώς ο μαθητευόμενος νιώθει στο περιβάλλον που βρίσκεται: αλλάζοντας στάση σώματος, τοποθεσία, ηχητική ατμόσφαιρα θα βοηθήσει τη διανοητική αλλαγή μεταξύ θεματικών και θα δώσει ένα κλείσιμο σε μία δράση προτού ξεκινήσει η επόμενη.

Για να κλείσετε έναν κύκλο εκπαιδευτικό, μη ξεχνάτε ότι κάθε δραστηριότητα έπεται από χρόνο για στοχασμό και επεξεργασία. Συνδέοντας την εμπειρία με προηγούμενες γνώσεις και με τους στόχους του προγράμματος δημιουργείται μία προσωπική προοπτική που δίνει και το νόημα.